Bệnh lậu (gonorrhoeae)

Bệnh lậu (gonorrhoeae) là một bệnh nhiễm trùng sinh mủ xảy ra bề mặt niêm mạc do vi khuẩn lây truyền qua đường tình dục, Neisseria gonorrhoeae. Hầu như bất kỳ niêm mạc nào của cơ thể người đều có thể bị lây nhiễm song cầu khuẩn gram âm này.

Nhiễm lậu cầu chủ yếu qua đường tình dục. Nhiễm trùng có thể liên quan đến viêm cổ tử cung, viêm trực tràng (proctitis), viêm niệu đạo, viêm vùng chậu và viêm họng (pharyngitis). Biến chứng hay gặp là thai ngoài tử cung và dễ nhiễm HIV.

1. Căn nguyên và bệnh sinh

Lậu điển hình song cầu khuẩn hình hạt cà phê bắt màu Gram âm, nội sinh trong tế bào bạch cầu da nhân trung tính (BCĐNTT) thoái hóa. Lậu không điển hình vi khuẩn nằm rải rác trong và ngoài tế bào BCĐNTT.

Trong môi trường nuôi cấy, vi khuẩn lậu đa dạng, kích thước thay đổi và sắp xếp không điển hình, biến đổi theo điều kiện của môi trường nuôi cấy. Các môi trường nuôi cấy thường được sử dụng như Martin- Thayer, Martin- Lewis..., điều kiện nuôi cấy 3-10% CO2, nhiệt độ 35-370, độ ẩm 70%, pH 7,3.

Cấu trúc màng lậu cầu: phức tạp và đặc biệt cho từng type, kháng nguyên LPS là kháng nguyên ngoài màng nhưng có ý nghĩa trong chẩn đoán bệnh.

Pili: dạng T1 và T2, Pili giúp lậu cầu bám vào tế bào, giúp trao đổi vật liệu di truyền giữa các chủng pili.

Plasmid có 3 dạng:
+ Loại 1: Plasmid 24,5 Md có khả năng hoạt hóa các plasmid khác
+ Loại 2: Plasmid 2,6 Md chưa rõ chức năng.
+ Loại 3: Plasmid quy định sinh b-lactamase.

2. Dịch tễ:

Tần số: Trên thế giới có khoảng 200 triệu trường hợp bệnh lậu mới xảy ra mỗi năm. Tại Mỹ, nhiễm lậu vẫn là căn bệnh phổ biến thứ hai, hơn 350.000 trường hợp được báo cáo tại Hoa Kỳ trong năm 2007, nhưng số lượng chỉ là tảng băng nổi, tương đương 50% con số thật. Tỷ lệ các chủng kháng thuốc tại Mỹ đã tăng lên kể từ cuối những năm 1940. Tuy nhiên, nhiều chủng lậu kháng fluoroquinolone đã tăng lên nhanh chóng trong thập kỷ qua ở hầu hết các châu lục và tại Mỹ. CDC Mỹ báo cáo kháng fluoroquinolone 6,8% năm 2004, 9,4% năm 2005 và 13,3% năm 2006.

Chủng tộc: Không có sự khác biệt giữa các chủng tộc, ở Hoa Kỳ, bệnh phổ biến nhất trong số những người nghèo và dân tộc thiểu số.

Giới:Nhiễm lậu cầu ở nam nhiều hơn nữ là 1,5 lần (chủ yếu nam giới có quan hệ tình dục đồng - MSM).

Tuổi: Nhiễm lậu cầu thường gặp nhất ở tuổi thanh thiếu niên.

3. Đường lây

Người là môi trường chủ duy nhất của lậu cầu. Lậu cầu tồn tại rất ngắn ngoài cơ thể người (khoảng 5 phút), nhiệt độ lạnh và khô vi khuẩn lậu chết nhanh. Tuy nhiên người ta có thể nuôi cấy được lậu từ nhà vệ sinh bị nhiễm số lượng lớn trong vòng 24 giờ (đây là quan điểm cổ điển về sự lây truyền qua tiếp xúc).

Lây truyền chính là do tiếp xúc trực tiếp qua đường niêm mạc với những người mắc bệnh lậu qua đường quan hệ tình dục, lậu mắt ở trẻ em lây qua tiếp xúc với bộ phận sinh dục người mẹ khi sinh.

Thời gian ủ bệnh: trung bình 3-7 ngày, nhiều nhất 3 tuần.

4. Nguyên nhân

Nhiễm lậu cầu thường xảy ra ở niêm mạc trong quan hệ tình dục qua bằng âm đạo, hậu môn hay miệng, hay cũng có thể qua ngón tay bị ô nhiễm hoặc dụng cụ khác.

Nhiễm trùng sơ sinh có thể theo kết mạc trong khi sinh hoặc nhiễm trùng trực tiếp qua da đầu tại các vị trí của điện cực theo dõi thai nhi.

5. Yếu tố nguy cơ

Quan hệ tình dục với người bị nhiễm bệnh mà không có dụng cụ bảo vệ.

Nhiều bạn tình.

Trẻ sơ sinh được sinh qua đường sinh của mẹ bị nhiễm lậu.

Trẻ em bị lạm dụng tình dục bởi một người bị bệnh.

Sử dụng dụng cụ tử cung tránh thai.

6. Lâm sàng

6.1 Bệnh lậu ở nam giới: thường gặp là viêm niệu đạo.

Cảm giác ngứa nhiều hoặc ít ở miệng sáo, các mép của miệng sáo trở nên tấy đỏ, dịch tiết ra ban đầu trong, sau trở thành đục, mủ vàng. Cảm giác nóng rát tăng thành đau buốt khi bệnh nhân đi tiểu, đau làm bệnh nhân sợ không dám tiểu. Sau giai đoạn này 15 ngày, nhiễm khuẩn lan rộng, bệnh nhân có triệu chứng đái khó, đái rắt, đái máu cuối dòng (“một tiếng kêu cha ba tiếng kêu chú”).

Giai đoạn viêm toàn bộ niệu đạo thì xuất hiện sốt, nhức đầu, mạch nhanh, mủ chảy ra nhiều, hạch bẹn sưng...cảm giác đau khi dương vật cương.

Trong trường hợp tái nhiễm, cảm giác đau dường như không còn nữa do tế bào lát không còn nhạy cảm, một số trường hợp niệu đạo căng cứng như dây thừng. Nếu không được điều trị thì sau 8 tuần bệnh chỉ còn triệu chứng giọt mủ ban mai và tăng lên khi làm nghiệm pháp tái kích thích. Mặc dù điều trị đúng, nhưng một số trường hợp tái nhiễm bệnh trở thành mạn tính dai dẳng dẫn đến viêm niệu đạo kéo dài do lậu cầu khu trú thành ổ nhỏ trong niệu đạo và gây tái phát. Viêm các tuyến khu trú cạnh dây hãm quy đầu khó nhận thấy trừ khi hình thành các túi nhỏ.

Viêm các ống, các tuyến cạnh miệng sáo, trong miệng sáo và cạnh niệu đạo. Viêm ngay trong niệu đạo các tuyến Litter. Viêm tuyến Cowper biểu hiện bằng đau tức tầng sinh môn kèm theo rối loạn tiểu.

Biến chứng của viêm niệu đạo thường gặp ở bệnh nhân tái nhiễm hoặc khám muộn.

Viêm ống dẫn tinh và viêm mào tinh hoàn thường khởi phát đột ngột, đau tăng dần một bên tinh hoàn lan dọc theo thừng tinh, có thể có hoặc không kèm theo sốt. Có trường hợp mào tinh hoàn to lên và bao phủ tinh hoàn như vầng mũ. Sờ nắn có cảm giác đau ở đuôi tinh hoàn.

Viêm tiền liệt tuyến: biểu hiện cơ năng đau khi mót rặn, bí tiểu đại tiện cấp, co thắt cơ bàng quang.

Viêm túi tinh và ống phóng tinh: đái nhiều không kìm được, đái máu cuối bãi, đau khi cương dương và khi phóng tinh.

6.2 Bệnh lậu ở nữ

Triệu chứng thường không điển hình, thầm lặng. Hiếm khi có triệu chứng lâm sàng cấp tính, thường gặp ở phụ nữ mới cưới. Triệu chứng là đái rắt, giao hợp đau, đau vùng xương chậu.

Khám thấy viêm niệu đạo, viêm cổ tử cung, viêm âm hộ, âm đạo có khi viêm tuyến Bartholin, viêm niệu đạo và viêm tuyến Skene.

Lâm sàng thường đái khó, có cảm giác nóng rát khi tiểu, lỗ niệu đạo bình thường, ấn vào niệu đạo thấy có mủ.

Viêm cổ tử cung: đỏ chợt, phù, lộ tuyến hoặc có nang Naboth. Ở phụ nữ có thai viêm cổ tử cung có nhiều mủ.

7. Biến chứng

Viêm niệu đạo và tuyến Skene ấn vào niệu đạo có mủ chảy ra.

Viêm tuyến Bartholine xuất hiện triệu chứng đau vùng âm hộ, tuyến sưng to ấn có mủ chảy ra từ lỗ tuyến, tuyến sưng to và tái phát nhiều lần.

Viêm quanh niệu đạo ít gặp.

Viêm bàng quang thường gặp khi đái khó.

Viêm âm hộ kéo dài, viêm nang lông, viêm phì đại tuyến âm hộ.

Viêm tử cung: viêm nội mạc tử cung ít gặp

Viêm phần phụ: vòi trứng.

Sinh dục nữ có nhiều ngõ ngách cho song cầu khuẩn cư trú, triệu chứng kín đáo, bệnh có thể tái phát và dễ làm lây bệnh cho người khác khi quan hệ tình dục.

Lậu mắt trẻ sơ sinh: Viêm kết mạc mắt trẻ sơ sinh do lậu xuất hiện sau sinh 3 ngày. Thường xuất hiện cả hai mắt. Mi mắt trẻ biến dạng, phù nề, dính vào nhau, tiết nhiều mủ vàng xanh, kết mạc đỏ cương tụ và xuất huyết. Nếu không được điều trị có thể gây biến chứng loét thủng kết mạc, giác mạc có thể dẫn đến mù.

Viêm họng do lậu: Do quan hệ tình dục bằng đường miệng, trên 80% trường hợp không có triệu chứng rõ rệt. Triệu chứng đau họng, khám họng viêm đỏ, viêm mủ, một số trường hợp có sốt, rét run. Một số ít có hạt trắng dưới niêm mạc. Một số trường hợp có mủ, loét nông niêm mạc họng, ban đầu ít sau tiết dịch nhiều, loét bờ bên lưỡi.

Viêm hậu môn- trực tràng do lậu:
+ Gặp ở người quan hệ đồng giới hay khác giới (có khi tự lây truyền).
+ Triệu chứng lâm sàng im lặng nhưng dễ lây.
+ Thể bán cấp: có ít triệu chứng cơ năng, có thể có cảm giác ngứa và khó chịu ở hậu môn, tiết dịch hậu môn có khi có máu. Soi trực tràng thấy mủ thành đảo hoặc thành sợi trên niêm mạc trực tràng đỏ đều. Hậu môn viêm rõ, niêm mạc đỏ cương tụ giống trĩ.
+ Thể cấp tính: đau, cảm giác nặng nóng rát ở hậu môn. Đau tăng lên khi ngồi lâu, đi nhiều hay đi đại tiện kèm theo cảm giác mót rặn và mủ vàng xanh ở hậu môn. Hậu môn cương tụ, các nếp gấp sưng to, có mủ trong các vết nứt loét.

8. Xét nghiệm

Trực tiếp:
Trực tiếp: áp dụng trong lậu cấp, bệnh phẩm là mủ niệu đạo hay dịch cổ tử cung.
Nuôi cấy : lậu mạn tính

Gián tiếp:
Tìm kháng thể kháng lậu bằng kháng thể đơn dòng gắn huỳnh quang.
Kỹ thuật PCR.
Tìm IgM bằng ELISA để chẩn đoán lậu ngoài đường sinh dục.

9. Chẩn đoán phân biệt

Ưu tiên 1: Chlamydia, viêm niêm mạc tử cung, nhiễm trùng đường tiết niệu, xoắn tinh hoàn, viêm âm đạo, viêm họng.

Ưu tiên 2: Viêm khớp dị ứng, viêm khớp nhiễm trùng, viêm niệu đạo, viêm cổ tử cung, viêm kết mạc không do lậu, viêm nội tâm mạc không do lậu, viêm màng não không do lậu, viêm niệu đạo không do lậu.

10. Điều trị và phòng bệnh

10.1 Nguyên tắc

Chẩn đoán sớm, điều trị đúng phác đồ quy định dựa vào tình hình dịch tễ và kháng thuốc tại địa phương.

Điều trị bạn tình.

Trong lúc điều trị nên tránh quan hệ tình dục, tránh gây sang chấn vùng sinh dục.

Nên xét nghiệm HIV, giang mai để phát hiện kịp thời.

Điều trị lậu theo kết hợp điều trị Chlamydia.

Khám định kỳ lâm sàng và kiểm tra tiêu chuẩn khỏi bệnh (kết quả nuôi cấy 2 lần âm tính, cách nhau 2 tuần và không còn biểu hiện triệu chứng lâm sàng).

Phác đồ điều trị: kháng sinh thường dùng: Cefixime, Ceftriaxone (Rocephin), Spectinomycin (Trobicin), Silver nitrate, Erythromycin ophthalmic (Erygel)

10.2 Phòng bệnh

An toàn tình dục: sử dụng bao cao su, chung thủy một vợ một chồng.

Giáo dục truyền thông về tránh lây nhiễm các bệnh STI trong cộng đồng, giáo dục sức khoẻ giới tính học đường.

Tư vấn là vấn đề tế nhị và hết sức quan trọng cho việc điều trị khỏi và phòng lây nhiễm cũng như việc thông báo bạn tình.

Đặt lịch khám

Đang tải ảnh, bạn vui lòng đợi chút nhé!

Viết bình luận

Đọc nhiều nhất

Viêm da cơ địa (atopic dermatitis)

Viêm da cơ địa (atopic dermatitis) là bệnh lý biểu hiện cấp tính, bán cấp hoặc mạn tính.

Chàm (eczema)

Eczema là một trạng thái viêm lớp nông của da cấp tính hay mạn tính, tiến triển từng đợt hay tái phát, lâm sàng biểu hiện bằng đám mảng đỏ da, mụn nước và ngứa

Viêm da dầu (seborrheic dermatitis)

Viêm da dầu là bệnh viêm da mạn tính thường gặp với biểu hiện là các tổn thương đỏ da, bong vảy tập trung ở những vùng da nhiều tuyến bã

Tổ đỉa (dyshidrotic eczema, dyshidrotic dermatitis, pompholyx)

Tổ đỉa là một loại phổ biến của bệnh chàm ảnh hưởng đến đôi tay (cheiropompholyx) và đôi bàn chân (pedopompholyx).

Viêm da tiếp xúc (contact dermatitis)

Viêm da tiếp xúc (VDTX) là phản ứng viêm da do tương tác giữa da và tác nhân bên ngoài

Ngứa

Ngứa là một cảm giác khó chịu của da khiến người bị ngứa phải gãi để bớt ngứa.

Nhiễm độc da dị ứng thuốc (drug eruption)

Nhiễm độc da dị ứng do thuốc là những biểu hiện rất thường gặp, là một dạng phản ứng dị ứng đặc biệt

Bệnh vảy nến (psoriasis)

Bệnh vảy nến là một bệnh đỏ da có vảy mạn tính, có tính di truyền, xuất hiện theo cơ chế tự miễn dưới tác động của các yếu tố khởi động

Rám má (chloasma)

Nám da (Melasma) là một là tình trạng tăng sắc tố mắc phải, lành tính ở các vùng da thường tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.

Trứng cá (acne)

Mụn trứng cá là bệnh thường gặp, thương tổn với nhiều mức độ khác nhau ở hơn 90% thanh thiếu niên.

Ung thư da

Ung thư da là sự phát triển bất thường của tế bào da, thường xuất hiện trên vùng da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.

Bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm lây từ người sang người, dễ gây thành dịch do vi rút đường ruột gây ra.

Bệnh zona (herpes zoster)

Trong thời kỳ tiền triệu của zona, bệnh nhân bị nhức đầu, sợ ánh sáng và khó ở, nhưng hiếm khi có sốt.

Bệnh mụn rộp (herpes)

Là bệnh ngoài da rất thường gặp, tác nhân gây bệnh là do virus có ái tính với tế bào da và niêm mạc, thuộc nhóm virus Herpes

Viêm nang lông và nhọt

Là phản ứng viêm của một hoặc nhiều nang lông ở bất kì vị trí nào trên cơ thể, trừ vùng bán niêm mạc và lòng bàn tay, bàn chân.